ବଣମାଳତୀ

ଶ୍ରୀ ଚିନ୍ତାମଣି ମହାନ୍ତି

ସୂଚୀପତ୍ର
ବିଷୟ

ବଣମାଳତୀ

ବନେ ଫୁଟି ଝଡ଼ିଯାଏ ବନର ମାଳତୀ

ତହିଁ ତା ବିଲୟ, ଯହିଁ ଲଭେ ସେ ଉତ୍ପତ୍ତି ।

ଛୁଏଁ ନାହିଁ ବାସ ତାର ଲୋକାଳୟ ସୀମା,

ନ ବୁଝନ୍ତି କେହି ପୁଣି ଗୁଣର ଗରିମା ।

ବାୟୁ ସହ କିଛି କାଳ କରି ଲୀଳାଖେଳା,

ବୁଡ଼ାଏ ସେ କାଳ-ସିନ୍ଧୁ ନୀରେ ପ୍ରାଣଭେଳା ।

ନରନେତ୍ର ଆଗୋଚର ଆହା ତାହା ରୁପ,

ଦେଖେ ଏକା ଖୋଜି ଖୋଜି ପ୍ରେମିକ ମଧୁପ ।

ନ ଦେଖୁ ପଛକେ ଆନ ନ ବୁଝୁ ତୋ ଗୁଣ,

ସେଥିପାଇଁ ନୁହ ଫୁଲ ଅଣୁମାତ୍ର କ୍ଷୁଣ୍ଣ ।

ନ ଘଟୁ ତୋ ଭାଗ୍ୟେ ପଛେ ମର୍ତ୍ତ୍ୟର ଆଦର,

ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ତୁ, ସ୍ୱର୍ଗେ ହେବୁ ଆଦୃତ ନିକର ।

ଦେବ ଭିନ୍ନ ତୋ ମୂଲ୍ୟ କି ବୁଝିବ ମାନବ,

ବୁଝନ୍ତି ମହତେ ସିନା ମହତ ଗୌରବ ।

ଗୋଲାପ

କାହୁଁ ତୁ ଆସିଲୁ କହ କୁସୁମ-ସୁନ୍ଦରି,

ଅମର୍ତ୍ତ୍ୟ ମାଧୁରୀରାଶି ଚାରୁ ଅଙ୍ଗେ ଭରି ।

ବିସ୍ତାରିଛୁ ମୃଦୁହାସ କାହା ମୁଖେ ଚାହିଁ,

ଏ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଏ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ପାଇଲୁ ବା କାହିଁ ?

ନିରେଖି ତୋହର ସୌମ୍ୟ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ଶ୍ରୀମୁଖ,

ନିମେଷେ ପାସୋରେ ମୁହିଁ ଭବ-ତାପ ଦୁଃଖ ।

ଅପୂର୍ବ ଆନନ୍ଦ-ନୀରେ ହୁଏଁ ନିମଗନ,

ଜାଗ୍ରତାବସ୍ଥାରେ ଦେଖେଁ ଅଜ୍ଞାତ ସ୍ୱପନ ।

ଉଦ୍ୟାନ-କମଳା ତୁହି ସ୍ଥଳ-କମଳିନୀ

ମଧୁର ଶୀକଳ ସ୍ନିଗଧ ସୌରଭମାଳିନୀ ।

କି ଦେବି ଉପମା ତୋତେ ଲୋ ଲାବଣ୍ୟନିଧି

ଗଢ଼ିଛି କି ତନୁ ତୋର କଳ୍ପନାରେ ବିଧି ।

ଚଢ଼ାଇଛି ତହିଁ ପୁଣି ଦିବ୍ୟଜ୍ୟୋତିଃ-ଝଳି,

ପାରୁ ତୁହି ରୁପଦର୍ପେ ବିଦ୍ରୁମେ ବିଦଳି ।

ଶିଶୁର ପରମ ଧନ ଅଟୁ ତୁ ସୁମନ,

ଆଦରେ ଯୁବକେ ତୋତେ କରନ୍ତି ଧାରଣ ।

ସ୍ଥବିର ହସ୍ତରେ ହେଉ ଦେବ ଉପହାର,

ଅବଳାକୁଳର ତୁହି ପ୍ରିୟ ଅଳଙ୍କାର ।

ନୁହେଁ ଚିରସ୍ଥାୟୀ କେହି ଏ ଅସ୍ଥାୟୀ ଭବେ,

ରୁପ ହାସ୍ୟ ସୌରଭ ତୋ ସରିଯିବ ଲବେ ।

ନୁହେଁ ଏ ସଂସାର ତବ ଯୋଗ୍ୟ ବାସସ୍ଥଳ,

ସଦା ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱଶିଖ ଏଥି ଉଗ୍ରା ଦୁଃଖାନଳ ।

କହ କହ ଥରେ ଭଲା କହୁ ଲୋ ରୁପସି,

କିପରି ଏ ଦୁଃଖ ଭୁଲୁ ସଦା ହସି ହସି ।

କିପରି ହସାଉ ଆନେ ଫୁଲକୁଳେଶ୍ୱରି,

ଶିଖାଅ ସେ ମନ୍ତ୍ର ମୋତେ ଅନୁଗ୍ରହ କରି ।

ଦେଖିବି ସେ ମହାମନ୍ତ୍ର କରି ଉଚ୍ଚାରଣ,

ପାରିବି କି ଶମି ଆହା ହୃଦ-ହୁତାଶନ ।

ସଂଦଗ୍‌ଧ ହେଉଛି ମୁହିଁ ସତତ ତହିଁରେ,

ଶାନ୍ତି-ସୁଖ-ଶୂନ୍ୟ ଏହି ନିର୍ମମ ମହୀରେ ।

ପଚାରିଲି ବହୁବାର ବହୁ ଶତ ଜନେ,

କେହି ନ କହିଲା ଶାନ୍ତି ଲଭିଛି ସେ ମନେ ।

ତେଣୁ ଦୃଢ଼ ବିଶ୍ୱାସ ମୋ କାହିଁ କେଉଁ କାଳେ

ଶାନ୍ତି ନାହିଁ ଶାନ୍ତି ନାହିଁ ମାନବ କପାଳେ ।

ସୂର୍ଯ୍ୟମୁଖୀ

ଅଦ୍ଭୁତ ସାଧନା ତୋର ଫୁଲ ସୂର୍ଯ୍ୟମୁଖୀ,

ରୌଦ୍ରେ ବସି ସୂର୍ଯ୍ୟଚାହିଁ ହେଉ ମହାସୁଖୀ ।

କୋମଳ ତୋହର ଅଙ୍ଗ, ସ୍ୱଭାବ କୋମଳ,

ମାତ୍ର ଜୀବନର ବ୍ରତ କଠୋର ସବଳ ।

ଆଶାନେତ୍ରେ ଅନିମିଷେ ଅଛୁ ସୂର୍ଯ୍ୟେ ଚାହିଁ,

କି ସମ୍ପଦ ଦେଉଛନ୍ତି ସୂର୍ଯ୍ୟ ତୋତେ କାହିଁ ।

ଅର୍କ ସଙ୍ଗେ କି ସମ୍ପର୍କ ଅଛି ଲୋ ତୋହର,

ସେ ଶାଶ୍ୱତ ଶୂନ୍ୟବାସୀ, ମର୍ତ୍ତ୍ୟେ ତୋର ଘର ।

ଉଭୟ ମଧ୍ୟରେ ବହୁ ଦୂର ବ୍ୟବଧାନ,

କିପରି ବା ହୁଏ ପ୍ରୀତି ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ ।

କହ କହ ସୂର୍ଯ୍ୟମୂଖୀ ! ଫୁଲକୁଳରାଣୀ,

କିପରି ତେଜସ୍ୱୀ କରେ ଛନ୍ଦିଲୁ ତୁ ପାଣି ।

ବୃଥା ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ସିନା ତୋ ପ୍ରତି ମୋହର,

ଧରନ୍ତି ସୁନ୍ଦରୀ ସତୀ ତେଜସ୍ୱୀର କର ।

ତେଣୁ ସିନା ଶୋଭାରାଣୀ ଶମ୍ପା ହୃଷ୍ଟମନେ,

ବରିଅଛି ବିଭୀଷଣ ବଜ୍ରଗର୍ଭ ଘନେ ।

ସେବତୀ

ରମ୍ୟ ରୁପବତୀ ତୁହି ଲୋ ସେବତି,

ଭାବେ ମୁହିଁ ତୋତେ ସର୍ବଦା ସେବନ୍ତି ।

ପୁଷ୍ପ-ବାଟିକାର ତୁ ପ୍ରିୟ ମିତଣୀ,

ଖଞ୍ଜିଛୁ ତା ନାସେ ସୁବର୍ଣ୍ଣବସଣୀ ।

ସରୁ, ଚାରୁ କାରୁଯୁକ୍ତ ତୋର ତନୁ,

ତଡ଼ିଦିଏ ଆନ ଦିବୃକ୍ଷା ମୋ ମନୁ ।

ସୁବର୍ଣ୍ଣେ ଦୁର୍ବର୍ଣ୍ଣ କରେ ତୋର ଝଳି,

ଦୀପ୍ତ ସୌଦାମିନୀ ଦର୍ପ ଦିଏ ଦଳି ।

ରୁପ-ରାଜ୍ୟେଶ୍ୱରୀ ତୁ ଲୋ ଚନ୍ଦ୍ରମଲ୍ଲି,

ଦୋଳିଲେ ତୁ, ଶୋଭା ପଡ଼ୁଛି ଚହଲି ।

ରୁପ ଗୁଣ ତେଜି ସପତ୍ନୀ ବିବାଦ,

ସେବତି ! ସେବନ୍ତି ଏକତ୍ରେ ତୋ ପାଦ ।

ବାହ୍ୟ ଅଭ୍ୟନ୍ତର ତୋର ଚାରୁତର,

ତେଣୁ ତୁ ଜଗତେ ଆଦର୍ଶ ସୁନ୍ଦର ।

ମରୁଆ

ଘନପର୍ଣ୍ଣଗୁଚ୍ଛମୟୀ ତୁହି ଲୋ ମରୁଆ,

ସୌରଭ-ସୌଭାଗ୍ୟେ ହେଉ ଫୁଲ ସ୍ଥାନେ ଥୁଆ ।

ହେଲେ ହୃଦ ସମୁନ୍ନତ ସଦ୍ଗୁଣ ଆଧାର,

କ୍ଷୁଦ୍ର ସୁଦ୍ଧା କରେ ରୁଦ୍ର ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର ।

ମରୁଏ, ତୋ ତପ ଧନ୍ୟ, ତୁହି ଭାଗ୍ୟବତୀ,

ଧରନ୍ତି ବକ୍ଷରେ ତୋତେ ନୀଳାଚଳପତି * ।

ମାତ୍ର ନ ପଚାରେ ଅହୋ ଭ୍ରମରେ ଭ୍ରମର,

କାହୁଁ ବା ବୁଝିବ ସାଧୁ ସଦ୍ଗୁଣ ପାମର ।

* ମରୁଆମାଳରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ସିଂହାର ବେଶ ହୁଏ ।

ସ୍ୱଭାବସୁନ୍ଦରୀ ଯେଣୁ, କୁସୁମ-ଭୂଷଣ,

ଶୋଭାର୍ଥେ ନ କରୁ ସତି, ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗେ ଧାରଣ ।

ଅପ୍ରାକୃତ ଅଳଙ୍କାର ସଦ୍ଗୁଣ ଯାହାର,

ଆନ ଅଳଙ୍କାର ତାର ସିନା ଦେହଭାର ।

ବାହ୍ୟିକ ମାଧୁରୀ ଯାର କେବଳ ସମ୍ବଳ,

ଶୋଭା-ରାଜ୍ୟେ ସେ ନିଶ୍ଚୟ ମହାକାଳଫଳ ।

ସୁଗନ୍ଧା

ଗୁଳ୍ମକୁଳ-ସାଆନ୍ତାଣୀ ଲୋ ସୁଗନ୍ଧା ଧନି !

ଦିବ୍ୟଗନ୍ଧଗର୍ଭା ତୁହି ମର୍କତବରଣୀ ।

ଉଦ୍ୟାନର ଏକ ଅଂଶେ ବସି ଲୋ ସୁନ୍ଦରି,

ଦେଉଥାଉ ଚଉପାଶେ ସୌରଭ ବିଚରି ।

ନ ଦେଉ ତୁ ଫୁଲ କିମ୍ବା ଫଳ ରସାକର,

ତଥାପି ଲଭୁ ତୁ ଭବେ ବିପୁଳ ଆଦର ।

ରବି କରେ ଶୁଷ୍କ ହେଲେ ତୋର ଅବୟବ,

ତେବେହେଁ ନ ଛାଡ଼ୁ ସ୍ୱୀୟ ସୌରଭ-ବିଭବ ।

ସତ୍ୟପ୍ରାଣ ପୁଣ୍ୟଶ୍ଳୋକ, ହୃଦୟୀ, ସଜ୍ଜନେ,

ନ ଛାଡ଼ନ୍ତି ସାଧୁଗଣ ପ୍ରବଳ ପୀଡ଼ନେ ।

ଉଦ୍ୟାନର ବାରାଙ୍ଗନା ସିନ୍ଦୁରାଙ୍ଗୀ * ପରି,

ଚହଟ ଚିକ୍କଣ ରୂପ ନାହିଁ ତ ତୋହରି ।

* ଘନ ଲୋହିତ ବର୍ଣ୍ଣର ଗୁଳ୍ମବିଶେଷ । ରୁପ ବ୍ୟତୀତ ଏହାର କୌଣସି ଗୁଣ ନାହିଁ ।

ମାତ୍ର ସମ୍ପାଦିଛୁ ଯେଉଁ ସଦ୍ଗୁଣ ଶରୀରେ

ତାହା ଯୋଗୁ ଆସନ ତୁ ଲଭୁ ଦେବଶିରେ ।

ରୁପେ କିଛି ଫଳ ନାହିଁ ଗୁଣେ ଅଛି ପୂଜା

ବୁଝାଉ କି ଭବେ ଏହା, ଚିରକାଳ ବୁଝା ।

ଜଳସ୍‌ଫୋଟକ

ଚଞ୍ଚଳ ଚଞ୍ଚଳା ସମ ତ ଜଳସ୍ଫୋଟକ,

ଜନ୍ମ ଲଭି ଲୀନ ହେଉ ନ ପଡ଼ୁ ପଲକ ।

ଜଳରୁ ଉଦ୍ଭବ ତୋର ଜଳେ ପୁଣି ଲୟ,

ଭୂତୁ ଜନ୍ମି ଭୂତେ ମିଶେ ଯଥା ଭୂତଚୟ ।

ନୀରବେ କି ଶିକ୍ଷା ଦେଉ ରେ ସ୍ୱଚ୍ଛମାଣିକ,

ସଂସାରେ କ୍ଷଣିକ ସର୍ବେ, ସଂସାର କ୍ଷଣିକ ।

ମରିବା ସକାଶେ ଜୀବ ଜନ୍ମେ ଏ ବିଶ୍ୱରେ,

ଜନ୍ମ ଲାଭ ପାଇଁ ପୁଣି ଯଥାକାଳେ ମରେ ।

ଜନ୍ମ ମରଣର ଏହି ସମ୍ବନ୍ଧ ଘନିଷ୍ଠ,

ସଙ୍କେତେ ତୁ ଜୀବକୁଳେ କରୁ ଉପବିଷ୍ଟ ।

ବୁଝିବ କି ଭଲା ତୋର ଉପଦେଶ ସାର,

ମାୟା-ମୋହ-ବିଷ-ଦିଗ୍‌ଧଭ୍ରାନ୍ତ ଏ ସଂସାର ।

ବିଷୟ-ବାତୁଳ ପଛେ ନ ବୁଝୁ ରେ ତାହା,

ନ ଛାଡ଼ ତୁ କଦାଚନ ତୋ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ରାହା ।

ବିଜନତା

ବଡ଼ ଭଲ ପାଏ ମୁହିଁ ତୋତେ ବିଜନତା,

ନୀରବେ ତୁ ଶିକ୍ଷା ଦେଉ କେତେ ସାର କଥା ।

ଯୋଗୀର ଈପ୍‌ସିତ ଧନ ରଖିଅଛୁ ସଞ୍ଚି,

କବି ହସ୍ତେ ସମର୍ପୁ ତୁ କଳ୍ପନାର କଞ୍ଚି ।

କେତେ ଚିତ୍ର ଶରୀରେ ତୁ ସମ୍ପାଦିଛୁ ଆହା,

ଯାର ଯା ବାସନା ତାକୁ ଦେଖାଉ ତୁ ତାହା ।

ଚିର-କୋଳାହଳପ୍ରିୟ ଆତ୍ମଶ୍ଳାଘୀ ଜନେ,

ଦେଖନ୍ତି ତୋତେ ଲୋ ଏକା ବିଷାକ୍ତ ନୟନେ ।

ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରାନ୍ତର ବନ ମରୁ ଗିରିଦରୀ,

ଏ ସକଳ ସ୍ଥାନର ତୁ ପ୍ରିୟସହଚରୀ ।

କେ କରିବ ଦୁଃଖି-ଦୁଃଖ ଊଣା ତୋହ ବିନା,

ଲଭେ ସେ ସାନ୍ତ୍ୱନା ତୋର ସହବାସେ ସିନା ।

ମୋର ପ୍ରିୟ ବାଞ୍ଛିତ ଲୋ ତୁହି ବିଜନତା,

ଏଣୁ ମୋର ସମଧିକ ତୋଠାରେ ମମତା ।

ଲାଜକୁଳୀ ଲତା

କେତେ ଲାଜ ଦିନରାତି କରୁ ଲାଜକୁଳି,

ଅପର ପରଶ ମାତ୍ରେ ପଡ଼ୁ ତୁ ଝାଉଁଳି ।

ପବନ ଜୀବନ ତୋର, ଥାଉ ଆନ କଥା,

ତାହାର ପରଶେ ସୁଦ୍ଧା ପୋତୁ ଲାଜେ ମଥା ।

କେତେ ବା ନାହାନ୍ତି ଭବେ ପାଦପବଲ୍ଲରୀ,

ମାତ୍ର କିଏ ଆଚରୁଛି ଲଜ୍ଜା ତୋହ ପରି ।

ଖାଲି ଲଜ୍ଜା-ଉପାଦାନେ ବିଧାତା-ବିନ୍ଧାଣୀ,

ଗଢ଼ିଛି କି ତନୁ ତୋର ଦେଇ ଲଜ୍ଜା-ପାଣି ।

କହ କହ ଲୋ ଶ୍ୟାମାଙ୍ଗି, କାନନକୁମାରୀ,

କାହିଁକି ଲଜ୍ଜାରେ ହେଉ ଏତେ ଭଲା ଘାରି ।

ବୁଝିଲି ତୁ ଲତାକୁଳେ ସତୀ ଲାଜକୁଳି,

ତେଣୁ ପର ସ୍ପର୍ଶେ ଖରେ ପଡ଼ୁ ଲୋ ଝାଉଁଳି ।

ଧନ୍ୟ ତୋ ପବିତ୍ରାଚାର ପାତିବ୍ରତ୍ୟ ବ୍ରତ,

ଶିକ୍ଷାଦିଅ ଆର୍ଯ୍ୟବାଳେ ସେ ବ୍ରତ ସତତ ।

ବାହ୍ୟଶୋଭା ଚାକଚକ୍ୟ ନ ଧରୁ ଟିକିଏ,

ଅନ୍ତର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ଦେଖୁଛି ତା କିଏ ।

ନ ଦେଖୁ ପଛକେ କେହି କିଛି କ୍ଷତି ନାହିଁ,

ହରୁଥା ତୁ କାଳ ସଦା ତୋହ ଭାବେ ଥାଇ ।

ଶ୍ମଶାନ-ତୁଳସୀ

କିପାଇଁ ବିରସ ମନେ ଶ୍ମଶାନ-ତୁଳସି,

ଶ୍ମଶାନ କୋଣରେ ଅଛୁ ମଉନରେ ବସି ।

ପାଉଥାନ୍ତୁ ପାଦପୂଜା ଥିଲେ ଲୋକାଳୟେ,

ରହିଛୁ କୁସ୍ଥାନେ ଆସି ଭାଗ୍ୟବିପର୍ଯ୍ୟୟେ ।

ଭାଗ୍ୟ ଏ ଜଗତେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ, ଭାଗ୍ୟ ଏକା ମୂଳ,

କାହାର ସେ ଅନୁକୂଳ କାର ପ୍ରତିକୂଳ ।

ଅସ୍ଥାନେ ଜନମି, ଜନ୍ମେ କଲୁ ବୃଥା ସିନା,

ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ହୋଇ ତୁ ହେଲୁ ଚଣ୍ଡାଳ ଅଧୀନା ।

ଏଭଳି ଜୀବନ ଘେନି କେଉଁ ପ୍ରୟୋଜନ,

ବରଂ ଶତଗୁଣେ ଶ୍ରେୟ ଅକାଳ ମରଣ ।

ଅବଜ୍ଞାତା ଅନାଦୃତା ଅତୀବ ଅସାର,

ଶିବା ଶ୍ୱାନେ କଲେ ତୋତେ ଗୋଇଠା ପ୍ରହାର ।

ଅତୀବ ମହତ ବସ୍ତୁ ରହିଲେ ଅସ୍ଥାନେ,

ତେଜନ୍ତି ତୋ ଭଳି ତାକୁ ସର୍ବେ ହେୟ ଜ୍ଞାନେ ।

ନବଧୃତ ପକ୍ଷୀ

କେତେ ଯତ୍ନ କରୁଅଛି ପକ୍ଷୀଟିଏ ଧରି,

ମାତ୍ର ସେ ନ ଆସେ କେବେ ବଶକୁ ମୋହରି ।

ରଖିଣ ତାହାକୁ ଚାରୁ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ପଞ୍ଜରୀରେ,

ସେବାରେ ନିଯୁକ୍ତ ଥାଏ ଦିବା ଶର୍ବରୀରେ ।

ଅଭାବ ତାହାର କେବେ କିଛିମାତ୍ର ନାହିଁ,

ତେବେ ସୁଦ୍ଧା ବସିଛି ସେ ମୁହଁକୁ ଶୁଖାଇ ।

ଯେତେ ମୁଁ ଢାଳୁଛି ତାହା ପ୍ରାଣେ ସ୍ନେହ-ବାରି,

ତେବେ ସେ ହେଉଛି ଆହା ଶୋକାବେଗେ ଘାରି ।

ଚିନ୍ତାପ୍ରାଣ କବି ପ୍ରାୟ ବସି ଏକଧ୍ୟାନେ,

କି ଭାବୁଛି ମଉନେ ତା ସେହି ଏକା ଜାଣେ ।

ବୁଝିଲି ବୁଝିଲି ପକ୍ଷୀ ତୋର ମନ ବ୍ୟଥା,

ହରାଇ ଦୁଃଖିତ ତୁହି ଚିର-ସ୍ୱାଧୀନତା ।

ସ୍ୱାଧୀନତା ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣମୂଲ୍ୟ ବୁଝୁ ତୁହି ସିନା,

ଆନ କେ ବୁଝିବ ତାହା ଅନୁଭବୀ ବିନା ।

କିପାଁ ତୁ ଗ୍ରହିବୁ ଅନ୍ନଜଳ ପରଦତ୍ତ,

ଆଚରିଛୁ ଯେଣୁ ଆତ୍ମନିର୍ଭରତା ବ୍ରତ ।

ପରାନ୍ନପ୍ରତ୍ୟାଶୀ ସିନା ନୀଚ ହୀନମତି,

କାହିଁ ତା ଜୀବନେ ସୁଖ ସନ୍ତୋଷ ଉନ୍ନତି ।

ଉଇଁଲା ଏ ଜ୍ଞାନ ହୃଦେ ତୋର ଦରଶନେ,

ଛାଡ଼ିଦେଲି ଉଡ଼ି ଯା ରେ ପକ୍ଷି ହୃଷ୍ଟମନେ ।

କବି

ହେ ପ୍ରକୃତଶିଷ୍ୟ ଧନ୍ୟ ତୁମ୍ଭର ପ୍ରତିଭା,

ଶବଦେ ଶବଦେ ତୁମ୍ଭେ ଦିଅ ଶୁଭବିଭା ।

ପ୍ରଭୂତ ପ୍ରବଳା ଭବେ କଳ୍ପନା ତୁମ୍ଭର,

ଦୁର୍ବାରଗମନା, କ୍ଷଣେ ଭ୍ରମେ ଚରାଚର ।

ଆଲୋକ ପବନ ଜଳ ପଶେ ନାହିଁ ଯହିଁ,

ସେ ଅଗମ୍ୟ ସ୍ଥାନୁ ଧନୀ ଆଣେ ବାର୍ତ୍ତା ବହି ।

ଫୁଟାଏ ଆକାଶେ ଫୁଲ, ତୋଳେ ଅଟ୍ଟାଳିକା,

କୀଟଦଷ୍ଟ ଶୁଷ୍କବୃକ୍ଷେ ଧରାଏ କଳିକା ।

ନୀରସେ ସରସ କରେ କୁତ୍ସିତେ ସୁନ୍ଦର,

କାହାକୁ ହସାଏ କା’ କୁ କନ୍ଦାଏ ଆବର ।

ଚିର ମରୀଚିକା-ବାସ ତପ୍ତ ମରୁସ୍ଥଳେ,

ଶୀତତୋୟା ତରଙ୍ଗିଣୀ ଚଢାଏ ଚଞ୍ଚଳେ ।

ଶୋଭେ ତୁମ୍ଭ ଶିରେ କବି, କୀରତି-କିରୀଟ,

ନ ପାରଇ ତାହା କେବେ ଦଂଶି କାଳ-କୀଟ ।

କି ଅଦ୍ଭୁତ ଶକ୍ତି ତବ, ଭାରତୀ-ନନ୍ଦନ,

ମର୍ତ୍ତ୍ୟକୁ ଓଟାରି ଆଣ ନନ୍ଦନକାନନ ।

ଆକାଶସୁନ୍ଦରୀ-ଶମ୍ପା ତୁମ୍ଭରି ଆଦେଶେ,

କୁତୁହଳେ ବସୁଧାରେ ଖେଳେ ନବବେଶେ ।

ଯୋଗୀ ରୋଗୀ ପ୍ରାୟ ତୁମ୍ଭେ କୋଳାହୁଳ-ଦ୍ୱେଷୀ,

ଭ୍ରମ ସଦା ନିକାଞ୍ଚନ ପ୍ରଦେଶ ଅନ୍ୱେଷି ।

ଭାବ ଭାଷା ଅଳଙ୍କାର ତବ ପରିକର,

ପୁଣି ତୁମ୍ଭେ ନାନାରସ ଛନ୍ଦର ଆକର ।

ମରଧାମେ କେ ଅମର ତୁମ୍ଭ ପରି କବି,

ନେତ୍ର-ଲୀଳାଭୂମି ତବ ପ୍ରକୃତରେ ଛବି ।

କଳ୍ପ-ସଂହାସନରେ ତୁମ୍ଭେ ଦୀନବେଶୀ ରାଜା,

ଚିରକାଳ ବାଜୁଥିବ ତବ ନାମେ ବାଜା ।

ଆଜୀବନ ମନେ ପ୍ରାଣେ ଜପି ବାଣୀ ନାମ,

ଅନ୍ତେ ଲଭ ଦେବବନ୍ଦ୍ୟ ସାରସ୍ୱତ ଧାମ ।

କି ଗାଇବି ବାଣିପୁତ୍ର ତବ ଯଶୋଗୀତି,

ନ ଜାଣେ ମୁଁ ଜଡ଼କଣ୍ଠ କବିତାର ରୀତି ।

ଧ୍ୟାୟି ତବ ଶକ୍ତି, ଲଭି ବିସ୍ମୟ ଅପାର,

ସେ ମହାଶକ୍ତିକୁ କରେ କୋଟି ନମସ୍କାର ।

କୋକିଳ

କାହା ନାମେ ଗାଉ ଗୀତ ରେ ବସନ୍ତ-କବି,

ଶ୍ରବଣେ ସେ ମଧୁସ୍ୱର ଯାଏ ହୃଦ ଦ୍ରବି ।

କୁହୁ କୁହୁ ଶବଦର ଅଟେ କିବା ଅର୍ଥ,

ବୁଝିବାକୁ ତାହା-ପକ୍ଷି, ନୁହେଁ ମୁଁ ସମର୍ଥ ।

ବୁଝାଅ ତୁ ଅର୍ଥ କରି ତୋହରି କବିତା,

ଶୁଣିବି ମୁଁ ମଣି ତାକୁ ସତ୍ୟ ଧର୍ମଗୀତା ।

ଦିବ୍ୟ ମଧୁମୟ ଗୀତ ପୂତ ଅନାବିଳ,

ଢାଳୁ ତୁ ଜଗତ-କର୍ଣ୍ଣେ କିପାଁ ରେ କୋକିଳ ।

କିଛିହିଁ ସମ୍ପର୍କ ମୋର ନାହିଁ ତୋହ ସହ,

ତଥାପି ତୋ ସ୍ୱରେ କିପାଁ ମୁଦ ଲଭେଁ କହ ।

ଦେଇ ନାହୁ ଧନରତ୍ନ, କରି ନାହୁଁ ସ୍ତୁତି,

ତେବେ କିପାଁ ତୋ ଆହ୍ୱାନ ଶୁଣଳେ ଡ଼େରିଶ୍ରୁତି ।

ବୁଝିଲି ବୁଝିଲି ପିକ ବୁଝିଲି ମୁଁ ଏବେ,

ମଧୁରେ ସକଳେ ବଶ କି ନର କି ଦେବେ ।

ନାହିଁ ତୋର ଶତ୍ରୁ କେହି ରେ ବସନ୍ତଦୂତ,

କରିଅଛୁ ସକଳେ ତୁ ଗୁଣେ ବଶୀଭୁତ ।

ପ୍ରଚାରୁ କି ଗୂଢମନ୍ତ୍ର କିବା ତୋର ଆଶା,

କିଏ ବା ବୁଝିବ ପକ୍ଷି ! ତୋ ସଙ୍କେତ ଭାଷା

କ୍ଷତି ନାହିଁ କେହି ପଛେ ନ ବୁଝନ୍ତୁ ଭବେ,

ନ ଛାଡ଼ରେ ପକ୍ଷିବର ମାତୃଭାଷା ଲବେ ।

ବୁଝିବେ ଭାବୁକେ ତାହା ଆଶୟ ବଳରେ,

ପ୍ରଚାରୁ ଏ ଉପଦେଶ ସିନା ଉଚ୍ଚସ୍ୱରେ-

‘ଇଚ୍ଛା ଯେବେ ଜୀବନରେ ମୈତ୍ରୀ, ଶାନ୍ତି, ପ୍ରୀତି

କଠୋରତା ତେଜି ଧର ସୁକୋମଳ ନୀତି ।’

ଅହୋ ଏତେବେଳେ ମୋର ତୁଟିଗଲା ଭ୍ରମ,

ବୁଝିଲି ତୁ ବିଶ୍ୱରାଜ ଦୂତ ପ୍ରିୟତମ ।

ତାହାଙ୍କ ଆଦେଶେ ତୁହି ପ୍ରତି ସମ୍ବତ୍ସରେ,

ମଧୁସହ ସମାଗତ ହୋଇ ଏ ମର୍ତ୍ତ୍ୟରେ,

କରାଉ ସତର୍କ ପାନ୍ଥେ ଡ଼ାକି ମୁହୁର୍ମୁହୁ,

ସାବଧାନେ ଚଳ ପଥ ଏ ସଂସାର କୁହୁ ।

ଯୌବନ

ଦୁର୍ନୀତି-ଆକର ତୁ ରେ ଦୂରନ୍ତ ଯୌବନ,

କରିଦେଉ କଳୁଷିତ ମାନବ-ଜୀବନ ।

ଚରିତ୍ର-ବିଶୋଷୀ ଦୁଷ୍ଟ ରିପୁଏ ତୋ ଦାସ,

ନ ଛାଡ଼ନ୍ତି ତିଳେ ସେହୁ ତୋର ସହବାସ ।

ତୋ ସଙ୍କେତେ କରନ୍ତି ସେ ମାନବେ ଧର୍ଷଣ,

ଚଉପାଶ ଶବେ ଯଥା ଶିବାଶ୍ୱାନଗଣ ।

ତୋ କୁହୁକେ ଧର୍ମାଧର୍ମ ଜ୍ଞାନ ହୁଡ଼ି ନରେ,

ପୂଜନ୍ତି ତୋ ପାଦ ସଦା ପଞ୍ଚମକାରରେ * ।

*- ମତ୍ସ୍ୟ, ମାଂସ, ମଦ୍ୟ, ମୁଦ୍ରା, ମୈଥୁନ ।

ଧନିକେ ତୋ ଯୋଗୁଁ ହୋଇ ଅକାଳେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର,

କପନ୍ତି ଶେଷେ ଦରିଦ୍ର-ପଞ୍ଚାକ୍ଷରୀ ମନ୍ତ୍ର * ।

ଅଦ୍ଭୁତ ଶିକ୍ଷକ ତୁହି ବୟଃସନ୍ଧିକାଳ,

ସ୍ପର୍ଶମାତ୍ରେ ଶିକ୍ଷା ଦେଉ ବିବିଧ ଜଞ୍ଜାଳ ।

* ‘‘କଣ କରିବି’’ ଦରିଦ୍ର ସର୍ବଦା ଏହା ଭାବୁଧାଏ ।

ଅଟେ ପୁଣି ବିପରୀତ ରୀତି ସେ ଶିକ୍ଷାର,

ମଣେ ତାହା ବଳେ ନର ଆଲୋକେ ଅନ୍ଧାର ।

କି ତୀବ୍ର ମାଦକ ଜନେ କରାଉ ତୁ ପାନ,

ହରିନିଏ ଅତର୍କିତେ ସେହୁ ଆତ୍ମଜ୍ଞାନ ।

ନର ପ୍ରାଣେ ଯୌବନ ତୁ ନୋହୁ ଚିରସ୍ଥାୟୀ

ଦେଇଯାଉ ଦୁଃଖ, ଆସି ଦୁଇଦିନ ପାଇଁ ।

ତୋ କଠୋର ଶାସନ ଯେ ପାରେ ଅତିକ୍ରମି,

ସେହି ଏକା ଜ୍ଞାନଯୋଗୀ ସାହସୀ ସଂଯମୀ ।

ଉଦର

କୁକ୍ଷଣେ ସୃଜିଲା ବିଧି ତୋତେ ରେ ଉଦର,

କଣ୍ଟକ ଉନ୍ନତି-ପଥେ ତୁହି ମାନବର ।

ଆକାରେ ତୁ ଖର୍ବତର କମଠ ସଙ୍କାଶ,

ମାତ୍ର କରିପାରୁ ତୁଙ୍ଗ ଗିରିବର ଗ୍ରାସ ।

ଅଦ୍ଭୁତ କ୍ଷମତା ତୋର ଅଚିନ୍ତ୍ୟ ଅଜ୍ଞେୟ,

ମାନବ ଚିକୀର୍ଷା ଏକା କରୁ ତୁହି ହେୟ

ଜନ୍ମକାଳୁ ଖାଇ ଖାଇ ଦୁର୍ବାର ଲାଳସା

ହେଲା ନାହିଁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ତୋର, ଅହୋ କି ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା !

ବିପୁଳ ପ୍ରତିଭାବନ୍ତ, ଗୁଣରା, ମେଧାବୀ,

ବିକୃତ-ମସ୍ତିଷ୍କ ହୁଏ ତୋହ କଥା ଭାବି ।

ସବୁ ବୁଦ୍ଧି, ବଳ, ଶକ୍ତି ତାହାର ତୁ ହରୁ,

ଗନ୍ଧହର ଗନ୍ଧ ଯଥା ହରେ କୁସୁମରୁ ।

ସଦା ଆଜ୍ଞାକାରୀ ତୋର ଜୀବଗଣେ ଭବେ,

ଚିନ୍ତା-ଭଉଁରୀରେ ତୁହି ନିକ୍ଷେପୁ ମାନବେ ।

ଚିର ଅତୃପ୍ତ ତୁ ସର୍ବ ଜଞ୍ଜାଳ-ଆଳୟ,

ତୋହୋ ଯୋଗେ ଏ ଜଗତ ସିନା ଦୁଃଖମୟ ।

ପକ୍ଷାନ୍ତେ ନ ଥିଲେ ପୁଣି ତୁହି ରେ ଉଦର,

ହୋଇଥାନ୍ତା ସୃଷ୍ଟି-ସିନ୍ଧୁ ସଦା ନିର୍ଲହର ।

ହେଉ ସେ ଘଟନାଶୂନ୍ୟ ନାହିଁ କିଛି କ୍ଷତି,

ମାତ୍ର ତୋର ଆକ୍ରମଣ ଭୟଙ୍କର ଅତି ।

କବିତା ଦେବୀ

କବିର ମାନସ-କନ୍ୟା ଗୋର କବିତା ଦେବି,

ସର୍ବାଙ୍ଗ ସୁନ୍ଦରୀ ତୁମ୍ଭେ କି ଉପମା ଦେବି ।

ଶବ୍ଦମୟୀ ତୁମ୍ଭେ, ତୁମ୍ଭ ଶରୀର ଶବଦ,

ମସ୍ତକ ନିଶ୍ଚୟ ରସ, ଯତି ହସ୍ତପଦ ।

ଭାବ ପ୍ରାଣ, ଅଳଙ୍କାର ଭୂଷଣ ଅଙ୍ଗର,

ମଧୁର ଶାଶ୍ୱତୀ ଶୋଭା ଛନ୍ଦ ମିତ୍ରାକ୍ଷର ।

ରଖିଛ ସମ୍ପାଦି କବି-କଳ୍ପନା-ସମ୍ପଦ,

ଇହେ ପରେ ମାନବର ଯାହା ଶିବପ୍ରଦ ।

ମୋହିପାର ତୁମ୍ଭେ ସର୍ବ ମନ ସର୍ବ ଶ୍ରୁତି,

ଲାଗିଛି ସଂସାରେ ସଦା ତୁମ୍ଭର ଆବୃତ୍ତି ।

ଆଦିକବି ବିଧାତାଙ୍କ ମାନସ କଳ୍ପିତ-

ଏ ବିରାଟ ବିଶ୍ୱକାବ୍ୟ କବିତା ପୂରିତ ।

ଗାଉଛି ସମୀର ମୃଦୁ ସୁରୁ ସୁରୁ ସ୍ୱରେ,

ଗାବନ୍ତି ବାରିଦମାଳା ସୁନୀଳ ଅମ୍ବରେ ।

ସାଗର ସହିତ ନଦୀ ସାଗର-ବନିତା,

ଗାବନ୍ତି ସତତ ମହା ଅମର କବିତା ।

ବଂଶୀ-ବିନିନ୍ଦିତ ସ୍ୱରେ ଗାଏ ଗିରିଗୁହା,

ଗାଉଛି ନିର୍ଝର ବିଶ୍ୱ-ଗ୍ରନ୍ଥକର୍ତ୍ତା ବୁହା ।

ଗାଆନ୍ତି ଅବୋଧ୍ୟ ସ୍ୱରେ ବିହଙ୍ଗମପନ୍ତି,

ଆବର ଜଗତେ ଯହିଁ ଯେତେ ଜୀବ ଛନ୍ତି ।

ବିଶ୍ୱ ପ୍ରତିରନ୍ଧ୍ରେ ଦେବି, ତୁମ୍ଭେ ବିଦ୍ୟମାନ,

କୋଟି ଧନ୍ୟ ଶକ୍ତି ତବ ଅନନ୍ତ ମହାନ ।

ଅମୃତ ସପ୍ତକ

ସାନ ବଡ଼ ଯେତେ ଶାସ୍ତ୍ରପରାଣ ସକଳ,

ବୋଲନ୍ତି ଅମୃତ ଅଛି ସ୍ୱର୍ଗରେ କେବଳ ।

ମାତ୍ର ଏ ମର୍ତ୍ତ୍ୟରେ ସୁଦ୍ଧା ମିଳଇ ଅମୃତ,

ନୁହେଁ ଏହା ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ତ ଅଥବା ଅନୃତ ।

ଶିଶୁ-ମୁଖ-ବିନିଃସୃତ ଅସ୍ଫୁଟ ବଚନ,

ଜଗତ କର୍ଣ୍ଣରେ କରେ ଅମୃତ ବର୍ଷଣ ।

ବିଚ୍ଛେଦାନ୍ତେ ସମ୍ମିଳନ ଅଟଇ ଅମୃତ,

ପରମ ଅମୃତ ମଞ୍ଚେ ଏକା ଗବ୍ୟଘୃତ ।

ଆଉ ଏକ ମହାମୃତ ମାତୃଭାଷା ରସ ।

ନିଶ୍ଚୟ ଅମୃତ ମାତୃଭୂମିର ପରଶ ।

ସଦ୍‌ଗୁରୁର ଉପଦେଶ ଅମର ଆଦୃତ,

କି କହିବା ତାକୁ ଆଉ ନ କହି ଅମୃତ ।

ସବୁଠାରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ହରିଭକ୍ତି ରସାମୃତ,

ମର୍ତ୍ତ୍ୟଧାମେ ଏଗୁଡ଼ିକ ନାମ ସପ୍ତାମୃତ ।

ବିଷସପ୍ତକ

ଶଙ୍ଖୁଆ ପ୍ରଭୃତି ବିଷ, ସର୍ପର ଗରଳ,

ଜଗତର ବିଷ ନୁହେଁ ଏତିକି କେବଳ ।

ଶୁଣ ଏ ମହୀରେ ବିଷ ଆଉ କିସ କିସ,

ବିଷୟ-ସମ୍ପଦ ଅଟେ ବୈରାଗୀର ବିଷ ।

ମଣେ ବିଷ ବାସନାକୁ ନିର୍ବାସନ ଯତି,

କବିକର୍ଣ୍ଣେ କୋଳାହଳ ତୀବ୍ର ବିଷ ଅତି ।

ନିତୀ ଉପଦେଶ ବିଷ ଦୁର୍ମତି ନିକଟେ,

ପର ଯଶ ଈର୍ଷାଳୁର ଉଗ୍ର ବିଷ ଅଟେ ।

ମାତୃଭୁମି ମାତୃଭାଷା ନିନ୍ଦା ଅପବାଦ

ଅତ୍ୟୁତ୍କଟ ବିଷ, ମନେ ଜନ୍ମାଏ ବିଷାଦ ।

ମଣନ୍ତି ମିଥ୍ୟାକୁ ବିଷ ସାଧୁ ଶିଷ୍ଟ ଜନେ,

ଯାର ଯା ଅପ୍ରିୟ ତା ସେ ବିଷ ପ୍ରାୟ ମଣେ ।

ଏଥୁଁ ବଳି ଆଉ ବିଷ କି ଅଛି ମଞ୍ଚରେ,

ସପ୍ତ ବିଷ ବୃତ୍ତାନ୍ତ ଏ ଶୁଣ ବିଜ୍ଞନରେ ।

ଚିନ୍ତା

ଚିତାଠାରୁ ଚିନ୍ତା ଅଟେ ଅତୀବ ଭୀଷଣ,

ଚିତା ଦହେ କ୍ଷଣେ, ଚିନ୍ତା ଦହେ ଅନୁକ୍ଷଣ ।

ଚିତା ସହ ଭେଟ ହୁଏ ଶ୍ମଶାନରେ ଥରେ,

ମାତ୍ର ଚିନ୍ତା ନାଚେ ସଦା ନୟନ ଆଗରେ ।

ଦଗ୍‌ଧ କରିଦିଏ ଚିତା ସଂସାର-ସନ୍ତାପ,

ମାତ୍ର ଚିନ୍ତା ଠୁଳ କରେ ସନ୍ତାପ ଅମାପ ।

ଏକାନ୍ତ ନିଷ୍ଠୁରା ସେହୁ ଆକ୍ରମେ ପ୍ରବଳେ,

ଅନାଦାର କଲେ ସୁଦ୍ଧା ପଶେ ବଳେ ବଳେ ।

ନ ଛାଡ଼େ ସେ ଦଣ୍ଡେ ମୋତେ ଦିବା କିବା ନିଶି

ପ୍ରାଣେ ପ୍ରାଣେ ରହି ପୁଣି ନାମେ ଅଛି ମିଶି ।

ବଡ଼ ହଟିଆଣୀ ଦୁଷ୍ଟା ଲଗାଇଛି ହଟ,

ହେଉଛି ମୁଁ ତା ହାବୁଡ଼େ ପଡ଼ି ଛଟପଟ ।

‘ସୁ’ ‘କୁ’ ଭେଦେ ବେନିରୁପ ଧରେ ସେ ପାଷାଣୀ,

‘ସୁ’ ଲୁଚାଇ ବେଳେ ବେଳେ ‘କୁ’ ଭେଟାଏ ଆଣି ।

ନାହିଁ ମୋର ଲୋଡ଼ା ତାହା ମାନସ-ଦୁହିତା,

ତାଠାରୁ ବରଞ୍ଚ ଶ୍ରେୟ କୋଟିଗୁଣେ ଚିତା ।

‘ସୁ’ ରୁପେ ତୁ କଲେ ସଦା ମୋ ହୃଦୟେ ଘର

ପୂଜିବି ତୋ ପାଦ ପଛେ ନ ପୁରୁ ଉଦର ।

ଅଶ୍ରୁଝର

ଦୁଃଖୀ ଦରିଦ୍ରର            ଏକମାତ୍ର ତୁହି

ସଙ୍ଖାଳି ରେ ଅଶ୍ରୁଝର,

ବହୁକାଳୁ ସଖା            ତୋହ ସଙ୍ଗେ ଅଛି

ସୁପରିଚୟ ମୋହର ।

ତୋହ ଭଳି ମୋର            ପ୍ରାଣପ୍ରିୟ ସଖା

ଦ୍ୱିତୀୟ ନାହିଁ ଏ ଭବେ,

ସମ୍ବଳ ବଳ ତୁ             କେବଳ ମୋହର

ନ ବିସୋରେ ତୋତେ ଲବେ ।

ତୋହ ସଙ୍ଗେ ଅଶ୍ରୁ             ମୋର ଏ ବନ୍ଧୁତା

କରି ଦେଇଛନ୍ତି ହରି,

ନିବିଡ଼ ନିସର୍ଗ-            ବନ୍ଧନ ତ କେବେ

ବଳେ ନୁହେଁ ଛିନ୍ନ କରି ।

ଗ୍ରୀଷ୍ମ ସନ୍ତାପରେ                   ଶୁଖିଯାଉଅଛି

କେତେ ଝର ମହାଝର,

ମାତ୍ର କାଳେ କାଳେ             ହୁଏ ନାହିଁ ଶୁଷ୍କ

ଶାଶ୍ୱତ ସ୍ରୋତ ତୋହର ।

ରୋଗେ ଶୋକେ ଦୁଃଖେ       ବଳେ ବଳେ ଆସି

ପ୍ରଦାନୁ ମୋତେ ସାନ୍ତ୍ୱନା,

ତୋ ଦେହେଁ ମୁଦ୍ରିତ            ମୋ ଜୀବନବ୍ୟାପି

ଯାବତ ଦୁଃଖ ଘଟନା ।

ଅତି ମୂଲ୍ୟବାନ            ଅଟୁରେ ଲୋତକ

ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ପୁଣି ପବିତ୍ର,

ମୋହୋ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗୀ      ହୋଇ ହେଲୁ ସିନା

ମୋହୋ ପରି କଳଙ୍କିତ ।

ମୋହ-ମାୟା-ଜଡ଼            ଅଜ୍ଞାନ ମୁଦ୍ରିତ-

ମୋ ନେତ୍ରେ ନ କରି ବାସ,

ଭକ୍ତ-ନେତ୍ରେ ବାସ             କରିଥିଲେ ତୁହି

ଛେଦିଥାନ୍ତୁ ଭବ ପାଶ ।

ଭକ୍ତ ନୟନର            ପ୍ରେମାଶ୍ରୁ କଣାଟି

ଭବେ ମହାମୂଲ୍ୟବାନ,

ଆନର ନେତ୍ରାଶ୍ରୁ            ଅଟେ ସିନା ଖାଲି

ଶୋକମୋହର ନିଦାନ ।

ଯେତେ ଅଛି ଭବେ       ଧନ ମହାଧନ

ସବୁ କଲେ ଏକତ୍ରିତ,

ପ୍ରେମାଶ୍ରୁ କଣିକା            ମୂଲ୍ୟ ସଙ୍ଗେ ତାହା

ନ ହେବ ତିଳେ ତୁଳିତ ।

ପରଦୁଃଖ ଦେଖି            ହୃଦୟୀ ନୟନୁ

ଝରେ ଯେଉଁ ଅଶ୍ରୁ ଝର,

ପ୍ରେମାଶ୍ରୁ ସଙ୍ଗତେ             ତୁଳିତ ଏକା ସେ

ପବିତ୍ରୁଁ ପବିତ୍ରତର ।

କବି ଭାଗ୍ୟରେ ଅଭିଶାପ

ଉତ୍କଳ କବିଙ୍କ ଭାଗ୍ୟେ ଏ କି ଅଭିଶାପ

ନାହିଁ ଆନ ଲାଭ, ଲାଭ ଦୁଃଖ ମନସ୍ତାପ ।

ଦେଇଛନ୍ତି ଏ ଦେଶକୁ ଶାପ କେଉଁ ଦେବ,

ଯେ ସେବିବ ବାଣୀପଦ ସେ ଦରିଦ୍ର ହେବ ।

ଶୋଷିବେ ଶୋଣିତ ତାର ସଦା ରୋଗ ଶୋକ,

କଠୋର ଶୋଷଣେ ଯଥା ଶୋଷେ କ୍ରୁର ଜୋକ ।

ତାହା ଦଗ୍‌ଧ ଦୁରଦୃଷ୍ଟେ ଯଶ ମାନ ଧନ,

ପ୍ରଦାନ ବିଷୟେ ବିହି ଏକାନ୍ତ କୃପଣ ।

ଅନର୍ଗଳ ଗାଳି ନିନ୍ଦା ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଆବର,

ଏ ଦେଶ କବିଙ୍କ ଚିର ପ୍ରିୟ ସହଚର ।

ଜାଳିଣ ଉଦର-ଚିନ୍ତା କବି ହୃଦେ ଚିତା,

ପୋଡ଼ି ଭସ୍ମ କରିଦିଏ ଆସନ୍ନ କବିତା ।

ଧୈର୍ଯ୍ୟ-ଜଳ ସିଞ୍ଚି ତହିଁ ବହୁକଷ୍ଟେ କବି,

କଳ୍ପନା-ତୂଳିକା ଧରି ଅଙ୍ଗେ ନବ ଛବି ।

ଅଭାବ ଗ୍ରାହକ କିନ୍ତୁ ଦେଖିବାକୁ ତାହା,

ଦେଖିଲେହେଁ କେହି ମୂଲ୍ୟ ନ ବୁଝନ୍ତି ଆହା !

ନ ବୁଝନ୍ତୁ ପଛେ, ଦିନେ ବୁଝିବେ ନିଶ୍ଚୟ,

ସେ ଦିନ ରଟିବ ଧ୍ୱନି କବିନାମେ ଜୟ ।

କବି-ପ୍ରତିଭାର ହେବ ସେ ଦିନ ଆଦର,

ଅର୍ପିବେ ତାହାଙ୍କୁ ପୂଜା ସର୍ବ ନାରୀନର ।

ବୁଝିବେ କୋବିଦେ କବି-କାବ୍ୟରସାସ୍ୱାଦ,

ଉଠିବ କବିଙ୍କ ନାମେ ଉଚ୍ଚେ ଧନ୍ୟବାଦ ।

ମାନସ ପୂଜା

କହ ମାତଃ ଶ୍ୱେତଭୁଜେ ଏ କି ବିଡ଼ମ୍ବନା,

କି ହେତୁ ବିଫଳ ହେଲା ସେବକ କଳ୍ପନା ।

ସାକାର ପୂଜାରେ କି ମା ନାହିଁ ତବ ପ୍ରୀତି,

ଯେଣୁ ତାହା ସାଧନାର ଅଟେ ଗୌଣ ରୀତି

ଆସ ତେବେ ମୁଖ୍ୟ ଭାବେ ପୂଜିବ ମାନସେ,

ନବୀନ ଭାବରେ ଦେବି ! ନବୀନ ହରଷେ ।

ମାନସେ ରଚିବି ମୂର୍ତ୍ତି, ମାନସରେ ଫୁଲ,

ମାନସେ କରିବି ପୂଜା ଉପାଦାନ ଠୁଳ ।

ଆସ ଆସ ବସ ମାତଃ ମନଃ-ଶତଦଳେ,

ଧୋଇବି ତୁମ୍ଭର ପାଦ ଭକ୍ତି-ଗଙ୍ଗାଜଳେ ।

ପ୍ରୀତି, ନତି, ଜପ, ଧ୍ୟାନ, ସ୍ତୁତି ସହକାରେ,

ଅର୍ପିବି ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ପୂଜା ଶୋଡ଼ଶୋପଚାରେ ।

ପାର୍ଥିବ ପଦାର୍ଥମାନ ସବୁ ତ ତୁମ୍ଭର,

କି ଦ୍ରବ୍ୟ ସମର୍ପି ଅବା ପୂଜିବି ପୟର

ଏଣୁ ଅପାର୍ଥିବେ ପୂଜା କଲି ସମର୍ପଣ,

ଭାବମୟି ! ଭାବ ମାତ୍ର କର ଗୋ ଗ୍ରହଣ ।

ଟଙ୍କା

ଧନ୍ୟ ଲୋ ରଜତ ଚକି ଧବଳାଙ୍ଗି ଟଙ୍କା,

ଚରାଚର ବଶ ମନ୍ତ୍ର ତୋ ଅଙ୍ଗରେ ଅଙ୍କା ।

ଜଗତେ ତୋର ଲୋ ଧନି ! ବାଜେ ଜୟଢ଼କା,

ନଖେ ପିଟିଦେଲେ ଛାଡ଼ୁ ଠଣ୍‌ ଠଣ୍‌ ଡ଼କା ।

ଯା ଗୃହେ ଗୃହିଣୀ ତୁହି ଦୃଷ୍ଟି ତାର ବଙ୍କା,

କରନ୍ତି ତାହାକୁ ସର୍ବେ ନତି ଭକ୍ତି ଶଙ୍କା ।

ଥାଏ ସେ ମୁଣ୍ଡାଇ ସଦା ଅହଙ୍କାର ଝଙ୍କା,

ମୁଷ୍ଟିଭିକ୍ଷା ଦାନେ ସେହୁ ଅଟେ ମହାରଙ୍କା ।

ରାଗେ ଦେହ ଭରା ତାର ଯଥା କଟୁଲଙ୍କା,

ତୋହ ଯୋଗେ ଶତ ଦୋଷ ପଡ଼େ ତାର ଢଙ୍କା ।

ହୁଏ ତାର ଦୁଧ ସର ମଧୁପର୍କେ ଛଙ୍କା,

ଘିଅଭାତେ ଢାଳି ଖାଏ ଦୁଧ ଡଙ୍କା ଡଙ୍କା ।

ଘୋର ଜାଡ଼େ ସଦା ପଡ଼େ ତା ଦେହରେ ପଙ୍ଖା,

ବଙ୍କାକୁ ସଳଖ କରେ ସଳଖକୁ ବଙ୍କା ।

ଗୋଡ଼ାନ୍ତି ତା ପଛେ ସଦା ବହୁ ଆଜ୍ଞାବକା,

କାହାର ସେ ଭାଇ ଲେଖା କାହାର ବା କକା,

ନ ଥାଉ ତୁ ଯାହା ଘରେ ତାର ସବୁ ଦକା,

ବୁଦ୍ଧିମନ୍ତ ହେଲେ ସୁଦ୍ଧା ବୋଲାଏ ସେ ବକା ।

ସର୍ବଦା ହାବୁଡ଼େ ସେହୁ ଖାଇ ଭବ ଧକ୍କା,

ଚିନ୍ତା ହାହାକାରେ ତାର ଥାଏ ନାହିଁ ଥକା ।

ଭବେ କାହିଁ ଚିରବାସ ନାହିଁ ତୋର ଟଙ୍କା,

ଡ଼େଇଁ ଡ଼େଇଁ ବୁଲୁ କେତେ ପର୍ଣ୍ଣକୁଟୀ ପକ୍‌କା ।

ପକାନ୍ତି ସକଳେ ବୃଥା ମୋର ମୋର ଡ଼କା,

ଧନ୍ୟ ତୋର ଠକପଣ ଠକା ଠକା ଠକା ।

 

ପ୍ରତିଭାପୂଜା

(କଟକ ନଗରରେ କବିବର ରାଧାନାଥଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତିପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉପଲକ୍ଷେ ଲିଖିତ)

ଦେଖ ଆଜି ଆସି ଦେବୀ ଶ୍ୱେତଭୁଜା,

ଲାଗିଅଛି କବି- ପ୍ରତିଭାର ପୂଜା ।

ଏ ନବୀନ ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖ ମା ଉତ୍କଳେ,

କି ଗୌରବ-ହାର ଲମ୍ବିଛି ତା ଗଳେ ।

ଶୁଭଦିନେ ଆଜି ପ୍ରିୟପୁତ୍ରେ ତବ,

ହେଉଛି ଅର୍ପିତ ପାର୍ଥିବ ଗୌରବ ।

ତବ ପ୍ରିୟ ବୀଣା-ବାଦନ-ରସିକ,

ସାହିତ୍ୟ ବିପଣୀ-ପ୍ରବୀଣ-ବଣିକ,

କବି ରାଧାନାଥ ସତ୍ୟେ ଯାଙ୍କ ନିଷ୍ଠା,

ଲାଗିଅଛି ତାଙ୍କ ଶ୍ରୀମୂର୍ତ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ।

ଆସ ଆସ ମାତଃ ଆସ ଗୋ ବହନ,

କର ସେ ମୂର୍ତ୍ତିରେ ସୁମନ ବର୍ଷଣ ।

ଦେବରୁପଧାରୀ ଆହେ କବିବର,

ରଖିବ ମାନବ କି ସ୍ମୃତି ତୁମ୍ଭର ।

ସ୍ଥାପି ଯାଇଅଛ ତୁମ୍ଭେ ତୁମ୍ଭ ସ୍ମୃତି,

କବି କୀର୍ତ୍ତିମୟୀ ଶାଶ୍ୱତୀ ସୁମୂର୍ତ୍ତି ।

କାବ୍ୟ-ରାଶି ତବ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣସ୍ମୃତିସ୍ତମ୍ଭ,

ଉତ୍କଳ-ସାହିତ୍ୟ-ମନ୍ଦିରର ଖମ୍ବ ।

କାବ୍ୟ-ଦରପଣେ ତୁମ୍ଭର ହେ କୃତି,

ପ୍ରତିଫଳିଅଛି ଦିବ୍ୟ ସୌମ୍ୟ ମୂର୍ତ୍ତି ।

ଯୁଗେ ଯୁଗେ ତାହା ରହି ବିଦ୍ୟମାନ,

ବିତରିବ ଦେଶେ ସୁବିମଳ ଜ୍ଞାନ ।

ଆଜି ଯେ ଉତ୍ସବ ଲାଗିଛି ଏଠାଇଁ,

ଏହା ସିନା ଦେବ ଲୋକଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ।

ମହାଜନ ମହାପ୍ରତିଭାର ପୂଜା,

ଶିଖୁଛି ଉତ୍କଳ ଭାରତ-ତନୁଜା ।

ଆତ୍ମ ଉନ୍ନତିର ମହାସନ୍ଥ ଏହୁ,

ତଡ଼ିବ ଅଜ୍ଞାନ ମାତୃଭୂମି ଦେହୁ ।

ନିବେଦନ

ସ୍ୱାଗତ ଭୋ ଦେବି,            ପ୍ରକୃତିରୁପଣୀ

ଦୁର୍ଗେ ତ୍ରିଜଗତ-ରାଣୀ,

ସଙ୍ଗେ ଘେନି ସଖୀ-      ରୂପା ଶକ୍ତିଦ୍ୱୟେ

ଲୋକମାତା ବୀଣାପାଣି ।

ଫୁଲ୍ଲ ଶତଦଳ            ଭାରତମଣ୍ଡଳ

ସୌରଭ ଉତ୍କଳ ତାର,

କର୍ମଦୋଷୁ ସିନା             ଘୋଟିଛି ତା ଅଙ୍ଗେ

ଅବନତି ଅନ୍ଧକାର ।

ଉଜ୍ଜ୍ୱଳାଏ ଯଥା            ତବ ଆଗମନ-

ଅୟନ ଅଗସ୍ତ୍ୟ ତାରା,

ଉତ୍କଳର ଭାଗ୍ୟ            ଭାରତର ତଥା

କର ଗୋ ତାରିଣୀ ତାରା ।

ବାହନ-କେଶରୀ            ହେଉ ଉତ୍କଳର

ଦୂରିତ-କରି-କେଶରୀ,

ତୁମ୍ଭ ପ୍ରସାଦୁ ସେ            ଜାଗୁ ନବ ବଳ

ନବୀନ ଉତ୍ସାହ ଧରି ।

ଉନ୍ନତିର ନବ            ସନ୍ଥ ଦିଅ ମାତଃ

ଉତ୍କଳର ଜଡ଼ପ୍ରାଣେ,

ବାଜିଉଠୁ ତାହା            ଜାତୀୟତା-ତନ୍ତ୍ରୀ

ପ୍ରାଣ-ଯନ୍ତ୍ରେ ତାନେ ତାନେ

ବାଦୁଡ଼ି

ଯତିରାଜ ଜତୁକା ତୁ ପକ୍ଷୀ ବାଳଖିଲ୍ୟ,

ସାଧନାରେ ନାହିଁ ତୋର ତିଳେହେଁ ଶୈଥିଲ୍ୟ ।

ଆଚରୁ କଠୋର ତପ ନିଦ୍ରାହାର ଭୁଲି,

ଦିନସାରା ଅଧୋମୁଖେ ତରୁଶାଖେ ଝୁଲି ।

ଚିରଫଳାହାରୀ, ଧର୍ମେ ଦୃଢ଼ ତୋ ଧାରଣା,

ଦିନେ କରୁ ଉପବାସ ରାତ୍ରରେ ପାରଣା ।

ମହତ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ତୋର ସ୍ୱଭାବ ଉତ୍ତମ,

ଜୀବନର ବ୍ରତ ତୋର ଅହିଂସା ସଂଯମ ।

ନିରୀହ ତୁ ପଶୁପକ୍ଷୀ ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ଜୀବ,

ସେହି ନିରୀହତା ତୋର ମହତ୍ତ୍ୱ ଅତୀବ ।

ସୁବ୍ରାହ୍ମଣ ପ୍ରାୟ ତୁହି ଶାନ୍ତ ଗୁଣାଧାର,

ଗୁଣସିନା ଚରିତ୍ରକୁ ଅର୍ପେ ଅଳଙ୍କାର ।

ହିଂସା କରି କାକ ତୋତେ ଲଭେ କେଉଁ ଫଳ,

ପାରେ ନାହିଁ ଛାଡ଼ି କେବେ ଦୁଃସ୍ୱଭାବ ଖଳ ।

ମୃତ୍ୟୁବରଣ

ଆସ ଆସ ମୃତ୍ୟୁଦେବ, ପ୍ରାଣ ଅଧିକାରୀ,

ଆତୁର ବାନ୍ଧବ ତୁମ୍ଭେ ଭବ-ତାପହାରୀ ।

ଦକ୍ଷ ଏକା ତୁମ୍ଭେ ବନ୍ଦୀ ବିମୋଚନ କାର୍ଯ୍ୟ,

ଘେନିଯାଅ ଜୀବାତ୍ମାକୁ ନବଜନ୍ମ-ରାଜ୍ୟେ ।

ଶୁଣ ଦେବ କାନ ଡ଼େରି ମୋର ନିବେଦନ,

ମୋ ପକ୍ଷେ ଦୁର୍ବହ ଏବେ ମୋହରି ଜୀବନ ।

ହେଲାଣି ବୀଭତ୍ସ ତନୁ ରୋଗେ ଯାଇ ସଢ଼ି,

ଜଳୁଅଛି ଅନ୍ତରାତ୍ମା କ୍ଳେଶେ ହରଘଡ଼ି ।

ଭାସୁଛି ମୁଁ ଚଢ଼ି ଏବେ ଅସହାୟ ପୋତେ,

ନ କହେ ସଂସାର ଆଉ ମୋର ବୋଲି ମୋତେ ।

କୃପା ବହି କର ବନ୍ଧୁ ଏ ସଙ୍କଟୁ ତ୍ରାହି,

ତୁମ୍ଭ ବିନା ଏ ପାନ୍ଥର ଅନ୍ୟ ସାହା ନାହିଁ ।

ତୁମ୍ଭେ ଏକା ଶେଷ ଆଶା, ଶେଷ ଭାଷା ମୋର,

ଧର ଅଙ୍କେ ଛିନ୍ନ କରି କାମନାର ଡ଼ୋର ।

କଠୋର ସେ ଡ଼ୋର ଅତି, ତୁମ୍ଭ ବିନା ଦେବ,

ଆନ କାହା ବଳେ ତାହା ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ନ ହେବ ।

ଅନନ୍ତ ବିଭବ

କେ ଯାଚିଛୁ ଶୂନ୍ୟୁ ମୋତେ ଅନନ୍ତ ବିଭବ,

ପାରୁ ନାହିଁ ଚିହ୍ନି ତାଙ୍କୁ ମୁଁ ମୂଢ଼ ମାନବ ।

କି ହେବ ବିଭବ ମୋର, କେ କରିବ ଭୋଗ,

କି ଲୋଡ଼ା ଜୀବନେ ତାର ଭୁଞ୍ଜେ ଯାକୁ ରୋଗ ।

ନମସ୍କାର ପିତୃଦେବ, ପୂଜ୍ୟା ମାତୃଦେବୀ,

ଜୀବନ୍ତେ ସେ ପୁଣ୍ୟପାଦ ପାରି ନାହିଁ ସେବି ।

ସେହି ଅଭିମାନେ ପରା ଏ ଋଗ୍‌ଣ ସନ୍ତାନେ,

ଦେଖାଦେଇ ଆସି ହାୟ ଜୀବନ-ସାୟାହ୍ନେ ।

ସହୁଛି ମୁଁ ଯେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଏ ପ୍ରବାସ କ୍ଷେତ୍ରେ,

ହେଉଛି ତ ସହ୍ୟ ତାହା ତବ ଦେବନେତ୍ରେ ।

ଏହି କି ସନ୍ତାନ-ସ୍ନେହ, ହେ କୃପାନିର୍ଝର-

ଚିରମୁକ୍ତ ଦେବ ପିତା ଦେବୀ ମାତାଙ୍କର ।

ନ ଦେଖାଅ ପ୍ରଲୋଭନ, ତେଜ ପ୍ରରୋଚନା,

ଶୁଖି ଝଡ଼ିଗଲାଣି ମୋ ପାର୍ଥିବ କାମନା ।

ଖଟାଅ ଅନ୍ତିମେ ମୋତେ ପୁଣ୍ୟପାଦେ ତବ,

ତାହା ଏକା ମୋ ଭାଗ୍ୟରେ ଅନନ୍ତ ବିଭବ ।

ଆତ୍ମପୂଜା

ଜନ୍ମକାଳୁ ଆସୁଛି ମୁଁ କରି ମୋତେ ପୂଜା,

ଆତ୍ମପୂଜା ଧର୍ମ ମୋର, ଯେ ପଛେ କହୁ ଯା’ ।

ମୋହରି ପୂଜାରୀ ମୁହିଁ ମୁଁ ମୋର ଦେବତା,

ଟେକିଥାଏଁ ଚିରକାଳ ମୋ ମୁଣ୍ଡେ ମୁଁ ଛତା ।

ସର୍ବାଗ୍ରେ ଅର୍ପଣ କରି ମୋତେ ମୁଁ ଆହାର,

ପଛେ କରେଁ ଯଥାଶକ୍ତି ଅତିଥି-ସତ୍କାର ।

ଅତି ସ୍ୱାର୍ଥପର ମୁହିଁ, ଏ କଥା ଯଥାର୍ଥ,

ମାତ୍ର ହୁଏ ସିନା ଜାତ ସ୍ୱାର୍ଥରୁ ପରାର୍ଥ ।

ହୁଏଁ ପଛେ ମୂର୍ଖ ମାତ୍ର ବୁଝିଛି ଏ ମର୍ମ,

ନିଜେ ଥିଲେ କରି ହୁଏ ଉପାର୍ଜନ ଧର୍ମ ।

ତେଣୁ ମୁଁ ସରଳପ୍ରାଣେ ଧରିଛି ଏ ବିଧି,

ଆତ୍ମକୁଶଳରେ ମିଳେ ସର୍ବ କାର୍ଯ୍ୟେ ସିଦ୍ଧି ।

ନିବସେ ଯେ ହୃଦେ ମୋର ସେହି ମୋ ଦେବତା,

ତାହା ବିନା ନାହିଁ ଅନ୍ୟ ଦେବତାର ସତ୍ତା ।

ଈଶ୍ୱର କି ନିରାକାର

ଜାଗତିକ ସର୍ବ ଦ୍ରବ୍ୟେ ସଂସ୍ଥିତି ଯାଙ୍କର

ପାରନ୍ତି କ ନିରାକାର ହୋଇ ସେ ଈଶ୍ୱର ?

ବହନ୍ତି ସେ ବିଶ୍ୱରୁପ ନାମ, ବିଶ୍ୱଭୂପ,

ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟ ତାଙ୍କ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ରୁପ ।

ନୁହନ୍ତି ସେ ନିରାକାର ଅନନ୍ତ ଆକାର,

ଅନନ୍ତ ତାଙ୍କର ଶକ୍ତି ମହିମା ଅପାର ।

ପ୍ରତି ଦ୍ରବ୍ୟ ତାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି, ସତ୍ୟ ଏ ବଚନ

ଅନୁକ୍ଷଣ କରେ ଜୀବ ଈଶ୍ୱର ଦର୍ଶନ ।

ବିଶ୍ୱପ୍ରେମେ ଆତ୍ମହରା ତତ୍ତ୍ୱ ଜ୍ଞାନୀ ଜନ,

ମଣନ୍ତି ନିଜକୁ ଦେଖି ଈଶ୍ୱର ଦର୍ଶନ ।

ନୀତିବାଣୀ

ଧର୍ମ ପରି ମହାଦୀପ କାହିଁଛି ସଂସାରେ,

ଅନ୍ତିମେ ଦେଖାଏ ପଥ ଅନନ୍ତ ଅନ୍ଧାରେ । ୧ ।

ହିତକଥା ଅମୃତରୁ ବଳି ସୁମଧୁର,

ଜୀବନର ଖାଦ୍ୟ ତାହା କ୍ଷୁଧା କରେ ଦୂର । ୨ ।

କୁଟିଳର କାକୁ ସ୍ତୁତି ବିଷଠାରୁ କଟୁ,

କୌଶଳରେ ନିଏ ପ୍ରାଣ ଓଟାରି ସେ ଘଟୁ । ୩ ।

ମାତୃମହୀ ମହାତୀର୍ଥ, ସେ ତୀର୍ଥ ସେବାରେ,

ସର୍ବତୀର୍ଥ ସେବାଫଳ ମିଳେ ଏକାଧାରେ । ୪ ।

ଦୀନ ଦୁଃଖେ ଝରିପଡ଼େ ଯେଉଁ ଅଶ୍ରୁବିନ୍ଦୁ,

ସେହି କ୍ଷୁଦ୍ର ବିନ୍ଦୁ ଏକା ପୁଣ୍ୟ ବାରି ସିନ୍ଧୁ । ୫ ।

କର୍ମ କରି ଖୋଜେ ନାହିଁ ଯଶ ଯେଉଁ ନର,

ସ୍ୱର୍ଗ ସିଂହାସନ ତାର, ସେ ଏକା ଅମର । ୬ ।

ମଣେ ଯେ ନିଜକୁ ସଦା ସାନଠାରୁ ସାନ,

ସେ ବରେଣ୍ୟ, କୋଟିଧନ୍ୟ, ସେ ନିଶ୍ଚେ ମହାନ । ୭ ।

ବିପଥଗାମୀକୁ ଯେହୁ ସତ୍ପଥକୁ ଆଣେ,

ସାଧୁ ସେ, ତା ଉପଦେଶ ପାଳ ଦୃଢ଼ ପ୍ରାଣେ । ୮ ।

ପୂର୍ଣ୍ଣତା ଆଡ଼କୁ ଯାଏ ଘେନି ଯେ ମାନବେ,

ସମ୍ପୁର୍ଣ୍ଣ ସାର୍ଥକ ତାର ଗୁରୁ ଆଖ୍ୟା ଭବେ । ୯ ।

ନ ଦିଏ କଳଙ୍କ ତିଳେ ରଖି ଯେ ଚରିତ୍ରେ,

ପ୍ରାଣର ହୀତୈଷୀ ସେହୁ, ଗଣନୀୟ ମିତ୍ରେ । ୧୦ ।

ସାଳନ୍ଦୀତୀରେ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ

କର୍ମକ୍ଳାନ୍ତ ରବି ଚକ୍ରବାଳ ଅଙ୍କେ,

ଶୋଇଲେ ଦିନାନ୍ତେ ସୁବର୍ଣ୍ଣ-ପଲଙ୍କେ ।

ହସିଲା ବାରୁଣୀ-ଅରୁଣବରଣୀ,

ଝରିଲା ସେ ହାସୁ ହୀରା, ମୁକ୍ତା, ମଣି ।

ନେଲେ ତା ଗୋଟାଇ ଜଙ୍ଗମ ସ୍ଥାବରେ,

ଯେ ଯେତେ ପାରିଲା ମଣ୍ଡିଲା ଦେହରେ ।

ସ୍ୱଭାବରେ ହାସ୍ୟ ସଂକ୍ରାମକ ଅତି,

ଜଣକ ହାସ୍ୟରେ ସମସ୍ତେ ହସନ୍ତି ।

ବାରୁଣୀ ବଦନେ ହେରି ଚାରୁ ହାସ,

ସୃଷ୍ଟିସାରା କଲେ ସୁହାସ ପ୍ରକାଶ ।

ଖେଳିଲାକ ନାଚି ହାସ୍ୟର ବିଜୁଳି,

ଅମୃତର ଉତ୍ସ ଉଠିଲା ଉଛୁଳି ।

ଆହା ସେ ଶୋଭାର ନାହିଁ ପଟାନ୍ତର,

ନିବିଭ ଗଭୀର ଅସୀମ ସୁନ୍ଦର ।

ଅସ୍ତୋନ୍ମୁଖ ରବି କନକ-କିରଣେ,

ହେଲାକ ପ୍ରକୃତି କନକିତ କ୍ଷଣେ ।

ବହିଲା କନକସ୍ରୋତ ନଦୀବକ୍ଷେ,

କନକ-କଲ୍ଲୋଳ ସୃଜି ଲକ୍ଷେ ଲକ୍ଷେ ।

ଶୋଭେ ସିନ୍ଧୁପ୍ରିୟା ସୌମ୍ୟ ଭଉଁରୀରେ,

ବାନ୍ଧୁଛି କି ଖୋଷା ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ଚଉଁରୀରେ ।

ଆନ ତୀରୁ ଉଡ଼ି ଆସନ୍ତି ବିହଙ୍ଗେ,

କନକକିରଣ ମାଖି ପ୍ରତିଅଙ୍ଗେ ।

ହେମାଙ୍ଗ ହଳଦୀବସନ୍ତ ସବଧୁ,

ଢାଳିଦେଲା ସ୍ୱରେ ମଧୁମୟ ମଧୁ ।

ଜଳେ ତାର ଚଳ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦିଶେ,

ସତ୍ୟ ପ୍ରତିଚ୍ଛବି ସ୍ୱଚ୍ଛହୃଦେ କି ସେ !

ସ୍ୱଭାବେ ବିହଙ୍ଗେ ଚିର ହୃଷ୍ଟଚିତ୍ତ,

ଗା’ନ୍ତି କୁତୂହଳେ ପ୍ରାଣର ସଙ୍ଗୀତ ।

କି ଭାଷା କି ଛନ୍ଦ କେ ନ ପାରେ କହି,

ହୁଏ ଲୁବ୍‌ଧ ମୁଗ୍‌ଧ କ୍ଷୁବ୍‌ଧ ଚିତ୍ତ ତହିଁ ।

ବିଦିତ ତା ଏକା ପ୍ରଭୁ ବିଶ୍ୱଆଶା,

ବୁଝନ୍ତି ସେ ସର୍ବ ଅନ୍ତର୍ଗତ ଭାଷା ।

ଅନ୍ତର୍ଯ୍ୟାମୀ ହେତୁ ଅନ୍ତରର ସ୍ତବ,

ଶୁଣନ୍ତି ଉତ୍କର୍ଣ୍ଣେ ଜଗତ-ବାନ୍ଧବ ।

ଧାଇଁଛି ସାଳନ୍ଦୀ ପ୍ରେମେ ଆତ୍ମହାରା,

ଭଦ୍ରଖ ଭାଗ୍ୟରେ ବିଧି-କୃପାଧାରା ।

ଗାଉଛି କି ଗୀତ ହୋଇ ପୁଲକିତ,

ମଧୁର ସେ ଯଥା ଅପ୍‌ସରା-ସଙ୍ଗୀତ ।

ଅଥବା ପ୍ରେମାଶ୍ରୁ ଢାଳି ନଦୀରୁପେ,

ପୂଜୁଛି ପ୍ରକୃତି ତହିଁ ବିଶ୍ୱଭୂପେ ।

ପବିତ୍ର ପ୍ରେମାଶ୍ରୁ ମହାମୂଲ୍ୟବାନ,

ପୂଜାର ସେ ସର୍ବ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଉପାଦାନ ।

କ୍ରମେ ନିମ୍ନେ ଖସି ହିଙ୍ଗୁଳିତ ରବି

ଧରିଲେ ବୃତ୍ତାର୍ଦ୍ଧ ବୃତ୍ତଖଣ୍ଡ ଛବି ।

ପ୍ରକୃତି ସୁନ୍ଦରୀ ମୃଦୁଛି କି ଆଖି,

କ୍ରମେ କ୍ରମେ ଡ଼ୋଳା ପଢ଼ୁଅଛି ଢାଙ୍କି ।

କିମ୍ବା ବିଷ୍ଣୁଚକ୍ର ପଶୁଅଛି ପରା,

ଅତଳ ପାତାଳେ, ଭେଦି ବସୁନ୍ଧରା ।

ପ୍ରତୀଚୀ ପ୍ରାଙ୍ଗଣ ଦିଶେ ବିଚ୍ଛୁରିତ,

ଆରକ୍ତ ରେଖାରେ ହୋଇ ରେଖାୟିତ ।

ଧାଡ଼ି ସିଧା ପାଇ ନବ ଲିପିକାର,

ଧୂସର କାଗଜେ କାଟିଛି କି ଗାର ।

ପଡ଼ିଲା ସେ ରେଖା ଭେଦି ଅଗଣନ,

ଅସ୍ତଗାମୀ ରବି କନକ-କିରଣ ।

କୁସୁମ କେଶରେ ଖଞ୍ଜି ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣତାର,

ବୁଣିଲା କି ବସ୍ତ୍ର କେଉଁ ବସ୍ତ୍ରକାର ।

ମୂହୁର୍ତ୍ତ ମଧ୍ୟରେ ସାଳନ୍ଦୀର ଜଳ,

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ବର୍ଣ୍ଣ ତେଜି ଦିଶିଲା ପାଟଳ ।

ଉଡ଼ୁଁ ଉଡ଼ୁଁ ଉଡ଼ୁ ବଣିଆ ନିଚୟ,

ତୋଳି ନେଇ ପୁଚ୍ଛେ ପାନ କଲେ ପୟ ।

ଚାରୁ ରୌପ୍ୟଜରୀ-ପକ୍ଷେ ତାହାଙ୍କର,

ଝଟକିଲା ପଡ଼ି ରବି ରକ୍ତକର ।

ଖସି ମାଛରଙ୍କା ନକ୍ଷତ୍ରଗତିରେ,

ବୁଡ଼ି ମୀନ ଘେନି ଉଡ଼ିଯାଏ ତୀରେ ।

ନଦୀ-ଶୋଭା-ନୀରେ ସାରି ସାୟଂସ୍ନାନ,

ଫେରିଲେ କୁଲାୟେ ଦ୍ୱିଜେ ଗାଇ ଗାନ ।

ତୁଙ୍ଗ ତରୁଶିରୁ ଉଡ଼ି ଆସି ଧୀରେ,

ବସିଲାକ ବକ ତରଙ୍ଗିଣୀ ତୀରେ ।

ମିଳିବ ଆହାର ଧରି ଏ ବିଶ୍ୱାସ,

କଲା ସୁକଠୋର ସାଧନା ପ୍ରକାଶ ।

ହେଉ ପଛେ କ୍ଷୀଣକାୟ ଅଚଞ୍ଚଳ,

ମାତ୍ର ସେ ଧଇର୍ଯ୍ୟେ ବିଶ୍ୱାସେ ସବଳ ।

ବିଧାତାର ଏହି ନୀତି ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ,

ସବଳ ବିଶ୍ୱାସୀ ଲଭେ ନିଶ୍ଚେ କାର୍ଯ୍ୟ ।

ବାଳବିଦୁଳିତ ବିଦୁଳ * ନିକର,

ଢାଳୁଛନ୍ତି ଧୀରେ ବିଦ୍ରୁମ ଚାମର ।

* ପାଣିବେତ

କାହା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏ ନିର୍ବାଣୀ ସେବା,

ଏ ପୁଣ୍ୟ ପୂଜାର ଉପଦେଷ୍ଟା କେବା ।

କେ ଭେଦିବ ଏହି ଦୁରୁହ ରହସ୍ୟ,

ଯେ ଭେଦିବ ସେହୁ ବିଶ୍ୱର ନମସ୍ୟ ।

ଚକିଦେଇ ଚିଲ ବୁଲୁଅଛି ଘୁରି

ବଜାଇ ସୁକଣ୍ଠ-ମଧୁର ମହୁରି ।

ନଦୀଗର୍ଭେ ବୁଡ଼ି ଚାଲିଛି ତା ଛାୟା,

ରଚୁଛି ବିରହ-ଗୀତ କୋକ-ଜାୟା ।

ସ୍ୱଭାବେ ସାଳନ୍ଦୀ ଶୋଭାବତୀ ସିନା,

ଶୁଭ୍ର ଶୁକ୍ତିମତୀ ସୈକତପୁଲିନା ।

ଦୁଯେ ଲଭି ଅସ୍ତ ଭାସ୍କର କିରଣ,

ବସିଲା ସେ ହୋଇ ଶୋଭାର ଭୂଷଣ ।

ପୂରିଲା ତା ବକ୍ଷ ଶୋଭା ମହୋତ୍ସବେ,

ହେଲା ସେ ଅତୁଳା ସୁଷମାରେ ଭବେ ।

ମାତ୍ର କାହା ଭାଗ୍ୟ ନୁହଇ ତ ଚିର,

ଭାଗ୍ୟ ସିନା ଭବେ ପଦ୍ମପତ୍ରେ ନୀର !

ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ରବି ହୋଇଗଲେ ଅସ୍ତ,

ଉଭିଗଲା କାହି ସେ ଶୋଭା ସମସ୍ତ ।

କାଳ ସେ ଶୋଭାରେ ବହି ଅହମିକା

ଟାଣିଦେଲା ତହିଁ ସନ୍ଧ୍ୟା-ଯବନିକା ।

ଯେଉଁ କାଳ କରେ ଶୋଭାକୁ ଜନମ,

ସେହି କାଳ ପୁଣି ହୁଏ ଶୋଭା-ଯମ ।

ଆସିଲା ଘୋଡ଼ାଇ ତିମିରକାଳିମା,

ମିଶିଗଲା ତହିଁ ଜଳ ସ୍ଥଳ ସୀମା ।